کنترل و پایش چربی‌ خون از آن جهت که مقادیر بالای آن خطر بیماری‌های قلبی و عروقی را افزایش می‌دهد، دارای اهمیت ویژه می‌باشد.

 مقدمه:

همان طور که میدانیم افزایش چربی خون در طی سال‌های اخیر شیوع چشمگیری داشته است. کنترل و پایش چربی‌ خون از آن جهت که مقادیر بالای آن خطر بیماری‌های قلبی و عروقی را افزایش می‌دهد، دارای اهمیت ویژه می‌باشد. شاید شماهم شنیده باشید که یکی از اقوام یا دوستانتان از بالابودن کلسترول و یا تری گلیسرید خون رنج می‌برد.

کلسترول یک نوع از چربی است که در همه سلول‌های بدن شما یافت می‌شود. بدن شما از کلسترول استفاده می‌کند تا یک سلول سالم داشته باشد، علاوه بر آن، کلسترول در ساخت محصولات موردنیاز بدن مانند هورمون ها نقش دارد.

اما زمانی که کلسترول خون افزایش یابد، چربی در سطح رگ رسوب می‌کند. نهایتاً این رسوب ها جریان طبیعی خون را دچار مشکل می کنند و در این حالت، قلب شما به اندازه‌ی کافی خون غنی از اکسیژن دریافت نخواهد کرد و خطرحمله قلبی افزایش خواهد یافت.

علایم و علل افزایش کلسترول خون:

کلسترول بالا معمولا هیچ علائمی ندارد. انجام آزمایش خون تنها راه تعیین کلسترول بالا است. به همین علت انجام سالیانه آزمایش چربی خون برای همه افراد توصیه می‌شود.

کلسترول توسط چسبیدن به یک سری پروتئین در خون منتقل می شود. به این ترکیب پروتئین و کلسترول لیپوپروتئین گفته می‌شود و
انواع مختلفی از این لیپوپروتئین ها بسته به نوع کلسترولی که حمل می‌کنند وجود دارد که عبارتند از:

لیپوپروتئین با چگالی کم (LDL):  LDL  یا کلسترول بد، ذرات کلسترول را در طول بدن شما منتقل می‌کند. LDL ساخته شده با اتصال به دیواره شریان ها، آن ها را سخت و تنگ می‌سازد.

لیپوپروتئین با چگالی بسیارپایین (VLDL): این نوع لیپوپروتئین حاوی بالاترین میزان تری گلیسرید است. تری گلیسرید نوعی چربی موجود درخون است. VLDL نیز همچون LDL ذرات کلسترولی را بزرگ‌تر ساخته و منجر به تنگ و باریک‌شدن رگ‌های خونی می‌شود. اگر شما تحت درمان کلسترول بالای خون هستید، ولی همچنان دچار سطوح بالایVLDL هستید، به درمان اضافه‌تری جهت کاستن این لیپوپروتئین نیاز خواهید داشت چرا که این نوع از لیپوپروتئین، حاوی مقادیر زیادی تری گلیسرید است.

لیپوپروتئین با چگالی بالا (HDL): HDL یا کلسترول خوب، کلسترول اضافی را برداشته و به کبد بر می‌گرداند. عوامل قابل کنترل متعددی مانند عدم تحرک، چاقی و رژِیم غذایی ناسالم منتهی به LDL  بالا و HDL پایین می‌شوند. فاکتورهای غیرقابل کنترل نیز در این قضیه نقش دارند؛ به عنوان مثال برخی فرایندهای ژنتیکی و ارثی می‌توانند باعث شوند که سلول‌ها نتوانند LDL  را از سطح خون جمع‌آوری کنند و یا می‌توانند منجر به تولید بسیار زیاد کلسترول توسط کبد شوند.

عوامل خطر افزایش کلسترول خون:

در صورت داشتن هر یک از عوامل خطر زیر احتمال ابتلا به کلسترول بالا و نهایتاً ابتلا به بیماری قلبی افزایش می‌یابد:

استعمال سیگار: استعمال سیگار به دیواره‌ی رگ‌های خونی آسیب می‌رساند و منجر به رسوب ذرات چربی در دیواره عروق می‌شود. همچنین سطوح HDL  یا کلسترول خوب را کاهش می‌دهد.

چاقی: داشتن نمایه توده بدنی 30 یا بالاتر شما را مستعد ابتلا به کلسترول خون بالا می‌کند. BMI بدین صورت محاسبه می‌شود که وزن خود را بر حسب کیلوگرم بر مجذور قدتان بر حسب متر تقسیم می‌کنید. عددی که بدست می‌آید که BMI نام دارد. درصورتیکه BMI محاسبه شده:

-                        کمتر از 19 باشد، کمبود وزن دارید و لاغر هستید.

-                         بین 19 تا 25باشد، وزن طبیعی دارید و در محدوده سلامت هستید.

-                        بین 25 تا 30 باشد، اضافه وزن دارید.

-                        بیش از 30 باشد، چاق هستید.

رژیم غذایی ناسالم: غذاهایی که غنی از کلسترول هستند مانند گوشت قرمز پُرچرب و لبنیات پُرچرب و همچنین مواد دارای چربی ترانس مانند شیرینی و برخی غذاهای حیوانی دارای جربی اشباع کلسترول کلی بدن را افزایش می‌دهند..

فعالیت بدنی ناکافی: فعالیت بدنی به افزایش کلسترول خوب و کاهش کلسترول بد کمک می‌کند.

فشار خون بالا: فشار خون بالابه دیواره شریان ها آسیب وارد کرده و منجر به تسریع رسوب ذرات چربی در عروق می گردد.

دیابت: قند خون بالا منجر به افزایش کلسترول بد و کاهش کلسترول خوب می شود. همچنین قند خون بالا به دیواره عروق آسیب می‌رساند.

داشتن سابقه خانوادگی بیماری قلبی: اگر والدین و یاخواهر و برادر شما قبل از سن 55 سالگی دچار بیماری قلبی شده‌اند، داشتن کلسترول بالا شما را مستعد ابتلا به بیماری قلبی می‌سازد.

عوارض افزایش کلسترول خون:

کلسترول بالا منجر به ایجاد آترواسکروز یا تصلب شرائین می‌شود که این امر ناشی از رسوب توده‌ای از کلسترول و دیگر ذرات چربی در دیواره شریان‌ها است. این توده‌های کلسترولی پ، جریان خون را در طول شریان کاهش می‌دهند که باعث عدم خون‌رسانی به بافت‌های حیاتی می‌شود.

اگر شریان‌هایی که خون قلب را فراهم می‌کنند و وظیفه‌ی تغذیه‌ی قلب را به عهده دارند (شریان‌های کرونری) دچار آسیب شوند، شما دچار درد قفسه سینه یا آنژین و دیگر علائم بیماری قلبی خواهید شد.

در هنگام از هم‌گسیختگی پلاک‌ها، لخته خون ایجاد می‌شود که منجر به قطع جریان خون می‌شود. اگر جریان خون در قسمتی از قلب قطع شود، حمله قلبی ایجاد می‌گردد و اگر جریان خون در قسمتی از مغز قطع شود سکته مغزی ایجاد رخ می‌دهد.

آزمایش‌های تشخیصی:

جهت چک‌کردن سطوح کلسترول خون می‌بایست شما  تا قبل از گرفتن خون به مدت 9 تا 12 ساعت هیچ‌چیز جز آب یا آشامیدنی دیگری ننوشید و نخورید. به همین دلیل پزشک شما پیشنهاد می‌کند که صبح زود از شما خون گرفته شود. از آنجایی که ابتلا به سطوح بالای چربی خون می‌تواند ارثی باشد، در هنگام ویزیت پزشک از شما در رابطه با تاریخچه خانوادگی ابتلا به کلسترول بالا و بیماری قلبی سوال خواهد کرد.

کودکان و آزمایش کلسترول خون

خیلی ها تصور می کنند که افزایش چربی های خون فقط مربوط به بزرگسالان است. ولی باید بدانید این امکان وجود دارد که کودکان در سن 2 سالگی مبتلا به کلسترول بالاشوند و لیکن همه‌ی آنها نیاز به پایش سطوح کلسترول ندارند.

آکادمی متخصصین اطفال آمریکا پیشنهاد می‌کند که تست کلسترول (پروفایل چربی‌های ناشتا) تنها در کودکان سنین 2 تا 10 سالی که دارای سابقه‌ی فامیلی کلسترول بالا و یا سابقه فامیلی بیماری عروق کرونر زودرس دارند، صورت گیرد.

درمان افزایش کلسترول:

تغییر سبک زندگی مانند فعالیت بدنی و داشتن یک رژیم غذایی سالم اولین خط دفاعی در برابرکلسترول بالا هستند و لیکن چنانچه شما چنین تغییرات مهمی را در سبک زندگی ایجاد کردید و همچنان کلسترول تام و به ویژه کلسترولLDL  در سطح بالا باقی بمانند، پزشک دارو درمانی را تجویز خواهد کرد. ورزش، کاهش وزن و غذاهای سالم و دوستدار قلب، کاهش مصرف چربی‌های ترانس و اشباع و کاهش مصرف سیگار در کاهش کلسترول خون اهمیت ویژه‌ای دارد.

از غلات کامل استفاده کنید. مواد مغذی متعددی که در غلات کامل وجود دارند به سلامت قلب کمک می‌کنند. از نان‌های سبوس‌دار، پاستای سبوس‌دار، آردهای سبوس‌دار و برنج قهوه‌ای استفاده کنید. جو دوسر و سبوس جو از دیگر انتخاب‌های خوب و مناسب هستند.

از میوه‌ها و سبزیجات بیشتر استفاده نمایید. میوه‌ها و سبزیجات حاوی فیبر هستند که به کاهش کلسترول کمک می‌کنند. از میوه‌های فصل به عنوان میان وعده استفاده کنید. علاوه براین، بیشتر از غذاهای حاوی سبزیجات استفاده کنید.

از ماهی نیز به طور منظم استفاده کنید. بسیاری از انواع ماهی‌ها نسبت به گوشت قرمز و ماکیان از درصد کمتری چربی اشباع و کلسترول برخوردار هستند. سالمون، خال مخالی و شاه ماهی از جمله ماهی‌های غنی از امگا 3 هستند که برای قلب بسیار مفید است.

انتخاب داروی مربوطه و یا ترکیبی از داروهای مربوطه به عوامل متعددی بستگی دارد از آن جمله می‌توان به فاکتورهای خطر فرد، سن فرد، وضعیت سلامت کنونی وی و عوارض جانبی احتمالی اشاره کرد.

لازم به ذکر است که استفاده از دارو درمانی به معنای عدم تغییر شیوه زندگی و عدم کنترل عوامل خطر نمی باشد، بلکه ترکیب تغییر شیوه زندگی و استفاده از داروها درکنترل چربی خون بالا ضروری است

داروهای معمول در کنترل کلسترول:

استاتین‌ها، رزین های باندشونده به اسیدهای صفراوی، مهارکننده های جذب کلسترول، فیبرات‌ها و نیاسین از مهمترین داروهای کاهش کلسترول خون هستند که مصرف آنها تنها با تجویز پزشک معالج امکان‌پذیر است.